SENTENCJE I GADKI Z KUCHENNEJ MAKATKI

Wystawa czasowa czynna od 13 lutego do 30 września 2020 r. 

Na wystawie zaprezentowane były makatki z Bułgarii, Czech, Holandii, Niemiec, Polski, Słowacji, Szwecji, Ukrainy i Węgier pochodzące ze zbiorów Elżbiety i Piotra Branekovych. Wśród nich, zarówno w grupie polskiej jak i europejskiej wyróżnić można sentencje dotyczące domowego ogniska i kuchni, czystości, miłości oraz o tematyce dziecięcej i religijnej i ogólnej. Najliczniejszą grupę stanowią sentencje dot. ogniska domowego i kuchni.

Ojczyzną makatek z białego płótna, z prostym haftem konturowym, zdobiących głównie kuchnie były Niemcy i Holandia. W krajach tych używano ich powszechnie już w XIX wieku. Na początku XX stulecia zaczęły one upiększać także wnętrza i w innych krajach Europy. Były używane w Anglii, Austrii, na zachodniej Białorusi, w Bułgarii, Czechach, Estonii, Francji (tam jedynie w Alzacji i Lotaryngii), na Litwie, Łotwie, w Macedonii, Polsce, Portugalii, Rosji, Serbii, Słowacji, Szwecji, na Ukrainie i Węgrzech. Najpierw pojawiły się domach mieszczańskich, potem robotniczych, a na koniec wiejskich.

Największy rozkwit „makatkowej mody” przypada na lata 60. XX wieku. Początkowo hafty na nich były jednobarwne, przeważnie niebieskie, niekiedy czerwone lub czarne. W latach 30. XX wieku coraz częściej wielokolorowe. Kolejny etap rozwoju to makatki z jednobarwnym lub wielobarwnym drukiem, gotowe do zawieszenia zaraz po zakupie.

Przedstawiany na makatkach obraz składał się najczęściej z dwóch elementów – wątku zasadniczego- czyli syntetycznie i schematycznie potraktowanego wizerunku, oraz korespondującego z nim napisu. Makatki, zarówno te o tematyce świeckiej jak i religijnej spełniały rolę schematycznego, obrazkowego vademecum, kreowało ono wartości, które powinny być uważane za najważniejsze w życiu człowieka. Ideą przewodnią tych przekazów było wskazanie ideałów do naśladowania dotyczących zarówno codziennego postępowania, współżycia w rodzinie, patriotyzmu, miłości do ojczyzny jak i personifikacji stosownych wzorców estetycznych oraz kulturowych.

Makatkowe motywy były często materialnym odzwierciedleniem powszechnie znanej i popularnej, nie tylko w Niemczech, dewizy tzw. trzech K: Kinder, Küche, Kirche (dzieci, kuchnia, kościół), której autorem był prawdopodobnie cesarz Wilhelm II. W zmodyfikowanym wariancie w Polsce składały się na nią słowa kuchnia, kościół, kołyska. Nieco inną wersję tej maksymy znano także w Anglii, gdzie brzmiała ona Barefoot and pregnant (boso i w ciąży jako, że ciężarnej nie wychodzącej z domu kobiecie nie potrzebne były buty). Creda te określały tradycyjną rolę kobiety w XIX- wiecznym społeczeństwie i rodzinie. Miały one zajmować się potomstwem, doglądać rodziny i zadbać o przekazanie jej należytych zasad moralnych.

Wystawie towarzyszy katalog w formie elektronicznej, w trzech wersjach językowych: http://www.muzeumetnograficzne.rzeszow.pl/do-pobrania/