WIELKANOCNE STRAŻE GROBOWE

Z obchodami Świąt Wielkanocnych związany jest zwyczaj trzymania straży przy urządzanym w kościołach Grobie Chrystusa, od Wielkiego Piątku do rezurekcji. Oddziały te zwane są najczęściej turkami,  ale także grobowcami, krzyżakami, kosynierami, Gwardią Narodową. Ich różnorodne umundurowanie nawiązuje do historycznych mundurów wojskowych, dawnych ubiorów wiejskich lub małomiasteczkowych, z dodatkowymi akcesoriami wojskowymi. Często wartę pełnią również oddziały OSP w mundurach wyjściowych. Zwyczaj ten w XVIII w. znany był szeroko w całej Polsce, obecnie zaś kultywowany jest głównie w Polsce Południowo-Wschodniej, gdzie istnieje ponad 50 oddziałów straży grobowej.

Genezę nazwy „Turków”, ale i samego zwyczaju,  w wielu miejscowościach wiąże się z Odsieczą Wiedeńską króla Jana III Sobieskiego. Szeroko znana jest legenda, pierwotnie związana z Radomyślem nad Sanem, o udziale miejscowych mężczyzn w wyprawie wiedeńskiej i ich powrocie do rodzinnej miejscowości tuż przed Wielkanocą. Z wdzięczności Bogu za ocalenie i szczęśliwy powrót do domu trzymali oni wartę przy Grobie Chrystusa, a ponieważ wystąpili  w zdobytych mundurach tureckich ( gdyż własne mieli zniszczone), nazwano ich „tureckim wojskiem”, a w skrócie „turkami”.

W rzeczywistości jednak, zwyczaj trzymania warty przy Bożym Grobie zrodził się wcześniej, jeszcze w średniowieczu,  wraz ze zwyczajem urządzania tegoż Grobu w kościołach. Jego upowszechnienie zawdzięczamy zakonowi bożogrobców , sprowadzonemu do Polski w XII w. W granicach obecnego woj. podkarpackiego obecność bożogrobców  odnotowano w Przeworsku, Leżajsku, Urzejowicach, Giedlarowej, Rudołowicach, Tuligłowach, Gniewczynie. Zwyczaj trzymania straży przy Bożym Grobie,  związany pierwotnie z tymi miejscowościami, upowszechnił się w regionie drogą naśladownictwa. Kolejne epoki oddziaływały na charakter oraz typ mundurów oddziałów straży. W XVII w. zyskały one cechy orientalne, w XIX i XX w. patriotyczne.

Prezentujemy Państwu wybrane oddziały straży grobowych naszego regionu. Dokumentacja tego zwyczaju miała miejsce podczas realizacji ubiegłorocznego projektu pn. „Tradycje Wielkanocne Podkarpacia”. W ramach zadania  uzupełniono zasoby Archiwum Materiałów Terenowych o nowe dane, umożliwiające ocenę stopnia zachowania tradycji oraz  uchwycenie jej przemian.