W KRĘGU MUZYKI PASYJNEJ cz.II.

W Polsce wiek XIII jest okresem rozbicia dzielnicowego, rozdarcia dopiero co zjednoczonych pod berłem Chrobrego ziem, państwo słabło. Kler zdawał sobie sprawę z tego, że na tereny polskie wdziera się obcy żywioł (głównie niemiecki), pojawiły się głosy, aby właśnie w kościołach używać jak najwięcej języka polskiego. W 1248 roku biskup Świnka wydał rozporządzenie na synodzie wrocławskim, mocą którego nakazano, aby podstawowe modlitwy odmawiane były w języku polskim. Cztery lata wcześniej, podczas synodu łęczyckiego wydano nakaz deklamowania dekalogu, który następnie przyjął formę śpiewaną i prawdopodobnie na tej podstawie pojawiły się pierwsze pieśni kościelne. Również na mocy postanowień synodu łęczyckiego nakazano, aby w każdym kościele znajdował się Żywot św. Wojciecha, który pierwotnie był odczytywany, a w dalszej kolei śpiewany. W 1285 roku, postanowienie to zostało ponowione. W końcu XIII wieku wieku rozwijał się także kult św. Wojciecha i przy tej okazji Wincenty z Kielc stworzył dzieło Benedict Regem Cunctorum, które było popularnie wykonywane w świątyniach.

W XIII wieku nie możemy jeszcze mówić o pieśni kościelnej. Jej rozwój miał nastąpić dopiero w początkach wieku XIV. W tym okresie powstała także Bogurodzica. Jej pierwszy rękopis pochodzi z 1407 roku. Jest to utwór, który pozornie nie ma nic wspólnego z pieśnią pasyjną, jednak jak się okazuje jest inaczej. Do pierwszych dwóch zwrotek, stanowiących jakby podstawę, dołączone zostały kolejne cztery, które były pieśniami wielkanocnymi, a kolejne dołączone zwrotki były pieśniami pasyjnymi. Melodia do tych zwrotek jest starsza od towarzyszącej pierwszym zwrotkom i sięga X wieku. Jest o melodia będąca podkładem do końcowej części Alleluja, które wykonywano podczas procesji w Niedzielę Palmową. W końcu XIII wieku w Starym Sączu Św. Kinga wprowadza zwyczaj wieczornego śpiewania pieśni pochwalnych śpiewanych Matce Bożej. W Krakowie, w kościele św. Andrzeja zachowała się utwór Surrexit Christus Hodie, jeden z najstarszych utworów związanych z okresem Wielkanocy. Utwór dwu i trzygłosowy zawierający wątki wskazujące na użycie techniki konduktowej. Na przełomie XIII i XIV wieku pojawiają się utwory Jana z Witowa, któremu przypisujemy autorstwo przekładu z 1420 roku śpiewanej do chwili obecnej pasyjnej pieśni godzinkowej Jezus Chrystus, Bóg człowiek. będącej przekładem łacińskich Godzinek o Męce Pańskiej, oraz przekładu Bogurodzicy.
Należy tu również wspomnieć o działalności zakonu Bernardynów, który wydał jednego z najbardziej znanych kompozytorów, Władysława z Gielniowa. Z 1488 roku pochodzi Żołtarz Jezusów jego autorstwa zaczynający się od słów „Jezusa Judasz przedał”. Jego zapis nutowy na na cztery głosy pochodzi z 1558 roku.

W okresie od XIII – XVI wieku bardzo popularne były procesje w Niedzielę Palmową, które bardzo przyjęły się w naszej polskiej tradycji. Procesjom tym towarzyszyły bogate śpiewy oparte na chorale. Początkowo pieśni śpiewane były w języku łacińskim, a następnie antyfony i hymny zastąpione zostały pieśnią pasyjną.

Na wiek XVI przypada rozwój oratoriów. Prekursorem tego gatunku muzycznego był Włoch Filip Boneri, który zorganizował domy modlitwy w których gromadzili się wierni i modlili się wykonując śpiewne dialogi, które dały początek znanej nam formie oratoryjnej. Najbardziej znanym nam oratorium jest Mesjasz F. Haendla, z którego pochodzi słynne Alleluja. Utwór ten napisany na chwałę bożą wykonywany był tylko podczas Wielkiej Niedzieli. Na przełomie XV i XVI wieku ukształtowała się także tradycja organizowania Grobów Bożych. Jest to tradycja znana jedynie w Polsce oraz na terenie Bawarii i Austrii. Adoracji Grobu Świętego towarzyszyły bogate śpiewy. Mimo, ze jest to wiek XVI i piśmiennictwo było już rozwinięte nie zachowały się żadne pieśni z tego okresu.

Jako przykład pieśni pasyjnych z XVII i XVIII, posłużyć mogą do dziś wykonywane pieśni: Ludu mój ludu, oraz Wisi na krzyżu oraz Ogrodzie Oliwny.

Do XVI wieku miał miejsce szybki i swobodny rozwój pieśni kościelnej, jednak Sobór Trydencki narzucił w tym zakresie spore ograniczenia. Do okresu przedsoborowego każda diecezja miała prawo do dowolnej oprawy nabożeństw i doboru pieśni, a nawet wprowadzania do liturgii utwory paraliturgiczne. Orędownikiem wycofania z liturgii języka polskiego i wprowadzenia nakazu wykonywania pieśni w języku liturgicznym czyli łacińskim był i całkowitego wyrugowania z tradycji kościelnej pieśni polskich był słynny biskup Hozjusz. Jego krótkowzroczne poglądy wpłynęły na spowolnienie dalszego rozwoju pieśni kościelnej. Podczas gdy w wieku XVI nastąpił wielki skok w rozwoju muzyki w której królowała polifonia, w konsekwencji jego działań w XVII wieku nastąpił nawrót do muzyki jednogłosowej.
Obok oratoriów popularna stała się pasja , bardzo popularna w krajach protestanckich. Pasja (rodzaj oratorium), pozbawiona jest wątków dramatycznych, jakie zawiera w sobie oratorium. Oratoria powstały jako odpowiedź na zapotrzebowanie społeczne.W wieku XVI wprowadzono zakaz wykonywania oper w okresie postu, dlatego w miejsce akcji i wątków świeckich wprowadzono statyczność i wątki sakralne związane z męką Chrystusa, umożliwiając tym samym koneserom nieprzerywalny udział w odbiorze muzyki i delektowanie się nią w oparciu o sprawy ponad materialne.

Wirtuozem i mistrzem tego gatunku był przede wszystkim Jan Sebastian Bach. Za jego największe dzieło uważana jest Pasja wg św. Mateusza.