XIX- wieczna Azja Środkowa okiem fotografa, badacza i podróżnika Leona Barszczewskiego

Czas trwania: 11.10.2011 r.- 31.12.2011 r.

Leon Barszczewski (1849- 1910) – wybitny podróżnik, etnograf i fotograf. Jego liczne wyprawy w głąb Azji Środkowej zaowocowały odkryciem starożytnej Samarkandy, opracowaniem wielu map, opisaniem ludów zamieszkujących tamte tereny i zlokalizowaniem bogatych pokładów surowców mineralnych. Jego pokaźne zbiory etnograficzne, archeologiczne i przyrodnicze dały początek Muzeum Historycznemu w Samarkandzie. A fotografie autorstwa Barszczewskiego stały się najobszerniejszym archiwum dokumentującym egzystencję ówczesnych mieszkańców Azji Środkowej. Te niepowtarzalne zdjęcia zostały nagrodzone złotymi medalami na wystawach w Paryżu w 1895 roku i w Warszawie w 1901 roku.
Niestety, o tych zasługach dla nauki i kultury nikt już nie pamięta, co gorsza niewiele osób o nich słyszało. Barszczewski to postać niedoceniona, zapomniana; to postać, która nie doczekała się uznania w wolnej Polsce!
Na szczęście pamięć o zapomnianym przodku stara sie przywrócić światu prawnuk Barszczewskiego, Igor Strojecki- twórca wystawy: „XIX- wieczna Azja Środkowa okiem fotografa, badacza i podróżnika Leona Barszczewskiego”.
Wystawa prezentuje kilkadziesiąt zdjęć wykonanych przez Barszczewskiego w centralnej Azji. Mają one na celu nie tylko ukazanie przepięknych krajobrazów tej części świata, ale także stanowią nieocenione źródło do poznania kultury i mentalności ludów środkowoazjatyckich. Fotografie te pozwalają również na odkrycie w postaci Barszczewskiego, człowieka niezwykle wrażliwego na niedole i cierpienia innych. Geograf Adam Gadomski w miesięczniku „Na szerokim świecie” w roku 1933 tak pisał o Barszczewskim: „(…) On też pierwszy z podróżników po dalekim muzułmańskim Wschodzie zainteresował się żywo i realnie losem kobiety wschodniej, skazanej na niewolę w domu władcy męża i starał się, o ile było to w jego możliwości, ulżyć tej doli umiejętnością swego śmiałego a taktownego postępowania. Wiadomym jest również, że obdarzał on zawsze hojnie tubylców, obcował na równi z bogatymi, jak i z biednymi, spieszył z pomocą, a często i z poradą lekarską”. Fotografie zaprezentowane na wystawie pokazują, iż Barszczewskiego poza obserwacją przyrody i badaniem zjawisk geograficznych, szalenie ciekawiło codzienne życie, obyczaje i tradycje plemion Wschodu.
Ekspozycja ma również na celu zapoznanie zwiedzającego z biografią badacza. Służy temu prezentacja zdjęć członków rodziny Barszczewskiego i jego przyjaciół. Los dla Barszczewskiego nie był łaskawy. Już w dzieciństwie stracił rodziców i wraz z braćmi został wzięty „pod opiekę rządową”. Następnie stracił braci, pięciu bowiem starszych braci Leona wzięło udział w powstaniu styczniowym (dwóch zginęło w twierdzy szlisselburskiej, a pozostałych trzech zesłano na Sybir i ślad po nich zaginął). Władze carskie próbowały stłumić w młodym Barszczewskim silne uczucia patriotyczne i religijne. Mimo osiągnięcia stopnia pułkownika w armii carskiej, Barszczewski pozostał patriotą. A prześladowania i represje nie powstrzymały go od manifestowania swojej polskości i katolicyzmu.
Zmarł tragicznie 22 marca 1910 r. w Częstochowie. Miał 61 lat.
Mikołaj Osipow, malarz akwarelista i fotograf, nauczyciel Barszczewskiego, swojemu uczniowi często powtarzał: „Trzeba umieć patrzeć i odtwarzać tylko rzeczy piękne lub na utrwalenie zasługujące”. Prezentowany na wystawie zbiór fotografii jest świadectwem tego, iż Barszczewski zdolność takiego „patrzenia” posiadał!

Scenariusz: Igor Strojecki

Sylwia Sajkiewicz