21 MAJA – ŚW. JANA NEPOMUCENA

Święty Jan Nepomucen urodził się w Pamuku koło Pragi. Szybko rozwijającą się karierę kościelną przerwało mu uwięzienie, torturowanie i w końcu męczeńska śmierć. W 1393 roku przeciwstawił się on bowiem planom Władysława IV Luksemburczyka dotyczącym utworzenia nowej diecezji, za co został zrzucony z mostu Karola w Pradze do Wełtawy.  W wieku XV zaczął się upowszechniać kult świętego w Czechach oraz innych krajach Europy Środkowej, pojawiają się również pierwsze wzmianki o tym, iż męczeńską śmierć poniósł on z powodu obrony tajemnicy spowiedzi żony króla Władysława IV Luksemburczyka. Na początku XVIII w. rozpoczął się proces kanonizacyjny Jana Nepomucena, zakończony w 1719 roku wyniesieniem na ołtarze.

Śladami żywego kultu św. Jana Nepomucena są liczne figury umieszczane przy drogach i mostach, w bliskim sąsiedztwie rzek, potoków, jezior i stawów, ale pojawiające się również na placach przykościelnych, w miasteczkach i w pobliżu dworów. Lokalizacje te warunkowane były wiarą w ochronną moc św. Jana Nepomucena broniącą wiernych przed klęską powodzi i utonięciem, a także czyniącą z niego opiekuna przepraw rzecznych i mostów. Figury ustawione przy źródłach sankcjonowały również cudowne właściwości wody i stawały się miejscami pielgrzymek.

Z kultem skupiającym się wokół kapliczek i figur świętego łączy się wiele opowieści i historii nawiązujących do niezwykłych okoliczności ich powstania. Często powtarzającym się motywem było przyniesienie figury przez wodę podczas powodzi. Bardzo ciekawą historią jest opowieść o powstaniu wyspy na środku stawu w Chodakówce (koło Łańcuta), na której ustawiona jest dziś kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena. Według niej na miejscu obecnego stawu stała kiedyś karczma, w której odbywały się zabawy i wesela. Podczas jednego z nich, obok bawiących się chłopów, przejeżdżał ksiądz udający się do chorego z ostatnim namaszczeniem i nikt z wyjątkiem jednego muzykanta mu się nie pokłonił. Karą za tą zniewagę było zapadnięcie się karczmy pod ziemię, ocalał jedynie pobożny muzyk, a wyspa była skrawkiem ziemi na której wtedy stał.

W ikonografii św. Jan Nepomucen przedstawiany jest w stroju kapłana (w czarnej sutannie i białej komży, czarnej kanonickiej pelerynce oraz birecie na głowie). Jego atrybutami jest krzyż oraz palma symbolizująca męczeństwo. Dzień 21 maja jest poświęcony wspomnieniu świętego.

Judyta Sos

Bibliografia:

1. Hanna Ignatowicz, Aleksandra Kosmacz, Małgorzata Sawicka,  Święty Izydor wołkami orze… Święci patroni w życiu polskiej wsi, Szreniawa 2016.
2. K. Ruszel, Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem, Rzeszów 2004;