PISANKI

Znaczenie kulturowe jajka połączone jest przede wszystkim z tkwiącym w nim zarodkiem życia i energią, a tym samym jego inicjalnością. Bardzo często pojawia się ono w mitach kosmogonicznych, czyli takich które traktują o początkach wszystkiego. Jego obecność zaznacza się w opowieściach o narodzinach kultury, a ono samo staje się rekwizytem w rytuałach płodności, zabiegach uzdrawiających, działaniach magicznych czy procedurach apotropeicznych. Tą wieloaspektowość znaczenia i funkcji jaja, doskonale oddaje zwyczaj ich dekorowania.

Zwyczajowo jajka barwione nazywany pisankami. Jajka ozdabiano jeszcze przed erą chrześcijaństwa, m. in. w Chinach, Egipcie czy Persji, gdzie Nowy Rok obchodzono jako święto Czerwonego Jajka.

Jaja jako element obrzędowości wielkanocnej Kościół zaakceptował dopiero w XII wieku. Wielkanocne pisanki dzięki magicznej mocy pobudzania wegetacji, używane były przy zabiegach  związanych z płodnością. Zakopane w ziemi miały zapewnić urodzaj, chronić przed złymi mocami, pożarami czy piorunami. Pisanka wrzucona do ogrodu miała chronić przed gąsienicami, skorupki rozrzucone po polu miały sprowadzić urodzaj, a mycie wodą w której je gotowano, dodawać zdrowia i urody.

Najstarsze pisanki na ziemiach polskich pochodzą z X wieku i odnaleziono je podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek. Znalezienie pisanek podczas prac wykopaliskowych nie jest odosobnionym przypadkiem, gdyż początkowo barwione jaja łączono silnie ze światem zmarłych. Były one darem dla zmarłych składanym na grobach czy miedzach, w czasie świąt zadusznych i na wiosnę. Według dawnych przekazów na łemkowszczyźnie pannom i kawalerom, czyli osobom niezamężnym, do trumny wkładano po dwa jajka. Do dziś natomiast na Ukrainie, na stole wielkanocnym ustawia się kopczyk z czerwonymi pisankami w liczbie zmarłych, których się wspomina.

Barwienie jaj jest głęboko zakorzenione w kulturze ludowej. Najczęściej pojawiały sie kolory: czerwony, czarny i niebieski. Kolor czerwony symbolizował krew, i można go rozpatrywać jako symbol świecki łączony z biologicznym wymiarem istnienia, witalnością i prokreacją, jak również katolicki symbol męczeństwa Chrystusa, który przelał swoją krew za ludzkie odkupienie. Kolor żółty był reprezentantem zaświatów i niebiańskiej ikonosfery.  Zarówno kolory jak i symbole: zwierzęce i roślinne umieszczane na pisankach, przywołują znaczenia kosmogoniczne oraz wskazują na rolę jajek w rewitalizacji świata.

Kowalski Piotr, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 1998

Fotografie przedstawiają pisanki znajdujące sie w zbiorach Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie.