Notgeldy

W  czasach wojen lub kryzysów społecznych występowało zjawisko emisji pieniędzy zastępczych, określanych również niemieckim słowem notgeld. Miało to na celu czasowe zapobieganie brakom środków płatniczych lub ich pewnych nominałów w obiegu. Pieniądz zastępczy nie spełniał  funkcji miernika wartości  ani formy lokacji bogactwa, a jedynie rolę płatniczą. Nie był wypuszczany przez jednostki państwowe ani bank centralny odpowiedzialny, w zwykłej sytuacji, za emisję pieniądza lecz przez gminy, banki prywatne, zakłady, kopalnie, a nawet dwory. Często w takiej formie wydawano resztę w momencie, gdy brakowało monet . Pierwsze notgelty, w formie monet,  znane są z XVI w., te w postaci bonów z XVIII w.
W czasie I wojny światowej rząd niemiecki rozpoczął wycofywanie z rynku monet srebrnych w celu zachowania ich na okres kryzysu. Z czasem zaczęło to dotyczyć monet z metali nieszlachetnych, które to przetapiano (w raz z innymi przedmiotami konfiskowanymi np. dzwonami, świecznikami, klamkami itp. ) na amunicję. W takiej sytuacji monety (i inne przedmioty) były przez ludność cywilną ukrywane. W tej sytuacji „brak drobnych” skutkował emisją pieniędzy zastępczych, wydawanych nawet przez cukiernie, mleczarnie, apteki czy  zakłady kąpielowe (często ważne w określonym terminie).  Z tego okresu pochodzi najwięcej notgeldów, które były wydawane w całej Europie poza Wielką Brytanią, którą ominęły zawirowania gospodarcze związane z brakiem kruszcu.
Ponownie pieniądz zastępczy pojawił się w latach 1929 – 1933 (Wielki Kryzys), a w Polsce  w czasie II wojny światowej (powróciła też wymiana towarowa).
Na wystawie „Nie wszystko złoto, co się świeci…” prezentujemy pieniądze zastępcze z kolekcji dr Józefa Bąka.