Kalendarz na Nowy Rok

Wyraz „kalendarz” ma swój źródłosłów w jęz. greckim: „kaleo”-zwołuję. W starożytnym Rzymie arcykapłan na początku każdego miesiąca zwoływał lud i ogłaszał długość miesiąca i przypadające w nim święta. Pierwszy dzień miesiąca po łacinie nazywał się Calendae, a księga,
w której zapisywano rachunki pieniężne oraz dni świąteczne – Calendarium. Pierwszy kalendarz w języku polskim wydrukowany został
w Krakowie w 1516 r. w drukarni Jana Hallera, natomiast pierwszy kalendarz  ścienny wydała w 1531 r. drukarnia Floriana Unglera
w Krakowie.

Od Pol.  XVIII w kalendarze stały się w Polsce bardzo popularne i były podstawowymi, po modlitewnikach, książkami  w każdej domowej biblioteczce.  Już wówczas  były kalendarzami wyspecjalizowanymi: politycznymi, gospodarskimi, ekonomicznymi, narodowymi, kieszonkowymi.

Poniżej prezentujemy   pochodzący ze zbiorów naszego Muzeum,  unikatowy kalendarz chłopski –  gospodarski.

Kalendarz jest rzeźbiony, wykonany w kształcie drewnianej tarczy, zwieńczonej monogramem maryjnym składającym się z liter MARYA oraz małym krzyżem na szczycie.  Nazwy dni tygodnia, miesięcy oraz liczby dni miesiąca rozmieszczone są na trzech koncentrycznie ułożonych okręgach.
Do oznaczania bieżącej daty służyły wskazówki, umieszczone (niczym w zegarze) na  środku tarczy. Centralne miejsce zajmuje obraz – symboliczne przedstawienie roku gospodarczego:  w dolnym planie – wzrastające rośliny oraz ptactwo domowe, w górnym – słońce i deszcz – warunki konieczne do pomyślnej wegetacji. Z obrazem tym korespondują wyrzeźbione kłosy zboża, którymi obwiedziona jest tarcza.  Wykonany został przez Franciszka Magrysia (1846-1934) z Handzlówki, chłopskiego działacza społecznego, publicystę, poetę i pamiętnikarza.

Na koniec dedykujemy Państwu gospodarskie życzenia noworoczne  ze Straszydla:

„Na szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok!
Żeby sie wom tu rodziła pszeniczka i groch,
zimnioczki jak ponioczki, bób jak chodoczki
i proso, żebyście nie chodzili, gosposiu, koło kuchni boso,
bo by wom kókoszki poobdziuboły nożki.”

Agata Witowicz

Bibliografia:

A. Plucińska, Polskie świętowanie, Łódź 2009

K. Ruszel. Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem. Rzeszów 2004

B. Gałązka. Kolędy Podkarpacia. Podgórze T.I , Krosno 2004