Gdzie mieszkali Lasowiacy?

W literaturze często podaje się, że Lasowiacy zamieszkiwali tereny niegdysiejszej Puszczy Sandomierskiej, leżące w widłach Wisły i Sanu. Jednak sam obszar Puszczy Sandomierskiej oraz obszar zamieszkiwany przez Lasowiaków był tematem licznych dysput a nawet sporów pomiędzy badaczami.

Sama nazwa „Puszcza Sandomierska” jest dość kontrowersyjna i jeszcze w XIX w. używana była rzadko. Przez etnografów została prawdopodobniej przyjęta z literatury przyrodniczej, do której wprowadził ją w II poł. XIX w. najprawdopodobniej Jan Jachno, mimo iż sam miał wątpliwości, czy jest ona uzasadniona i często do tej nazwy dodawał „tak zwana”. Jednak pod koniec XIX w. termin „puszcza sandomierska” (nazwę pisano małymi literami) pojawił się jednak w wielu hasłach Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego, co upowszechniło i utrwaliło tę nazwę.

Jak we wstępie publikacji „Puszcza Sandomierska. Wczoraj i Dziś” z 1980 r. napisał prof. Józef Półćwiartek w literaturze nie określono wyraźnych granic puszczy u początków jej kolonizacji (XIV-XV w.), nie wykazano również późniejszych zmian w zasięgu puszczy, kurczącej się w miarę postępującego osadnictwa. Badacze tych terenów najczęściej wskazywali na centrum puszczy, rzadko próbowali zarysować jej granice. Natomiast etnografowie często zasięg puszczy utożsamiali z terenem zamieszkującej ją grupy etnograficznej tj. Lasowiaków.

Jednym z nich był Jan Stanisław Bystroń, który w 1925 r. opublikował „Ugrupowania etniczne ludu polskiego”, gdzie terenami Puszczy Sandomierskiej zajmował się w kontekście zamieszkujących ją Lasowiaków.

Opisując grupę małopolską Bystroń wymienił Krakowiaków oraz Sandomierzan. W tym samym podrozdziale wspomina o Lasowiakach, grupie powstałej stosunkowo późno, którzy trzebili puszcze sandomierską na terenie powiatów tarnobrzeskiego i niskiego. Opisał ich jako typową grupę powstałą podczas kolonizacji leśnej, bardzo złożoną i co do pochodzenia i co do zasadniczych elementów składowych kultury. Bystroń wymienia również grupę etnograficzną Borowiaków, również pochodzenia leśnego, zamieszkującą prawą stronę Sanu. Jednak w artykule „Problemy kultury ludowej Lasowiaków” opublikowanym w „Puszczy Sandomierskiej. Wczoraj i dziś” z 1980 r. Roman Rainfuss pisze, że podział na Lasowiaków i Borowiaków nie ma w praktyce poważniejszego uzasadnienia. Według tego badacza mieszkańców obu brzegów Sanu należy uznać za jedną grupę etnograficzna  o nieznacznie tylko zróżnicowanej kulturze. Różnice te, według Rainfussa wynikały z granicy zaborów rosyjskiego i austriackiego.

Bystroń był jednym z pierwszych etnografów, którzy pojawili się na tym terenie zaraz po I wojnie światowej (co dało mu niebywałą możliwość zetknięcia się zarówno z tym terenem jak i kulturą lasowiacką jeszcze względnie dobrze zachowaną). Już w połowie lat 20. zwracał on uwagę, na postępującą urbanizację życia społecznego bardzo zacierającą zróżnicowanie etnograficzne kraju. Pisał on: „Wie o tem każdy, kto przychodząc na wieś ze schematami, wyczytanemi w literaturze naukowej, stanął bezradny wobec wielkiej różnorodności i komplikacji życia wiejskiego; wie o tem też i ten, kto próbuje dla celów naukowych określić cechy charakterystyczne jakiejś grupy i zbadać jej granice. Dlatego też w etnografii, podobnie jak w innych naukach o życiu społecznem, wszelkie teorje mogą mieć jedynie charakter drogowskazów, które mają za  zadanie orientować w nieskończonem bogactwie ciągle zmiennych zjawisk”.

W kolejnych tematach tygodnia przedstawimy teorie prezentowane przez innych etnografów.

Monika Zydroń