Rapa Nui – bez tajemnic? Polskie badania jaskiń Wyspy Wielkanocnej

Wyspa Wielkanocna – Rapa Nui (Wielka Wyspa), Te Pito o Te Henua (Pępek Ziemi), bo tak ją zwali mieszkańcy, przyciąga od lat swoją egzotyką oraz fascynuje kolejne pokolenia badaczy. Jest to niewielka, najbardziej izolowana wulkaniczna wyspa na Pacyfiku, której najbardziej rozpoznawalną wizytówką są kamienne posągi Moai. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę że pod powierzchnią Wyspy istnieje wielka ilość jaskiń, służących niegdyś jej pierwszym mieszkańcom. Ten podziemny świat zawiera w sobie stanowiska archeologiczne i antropologiczne, w postaci rysunków naskalnych oraz szkieletów ludzkich. Jaskinie te spełniały różne funkcje: mieszkalne (rdzenni mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej byli najdłużej zamieszkującym jaskinie ludem na świecie), obrzędowe (Ana o Keke – Jaskinia Dziewic; Ana Kai Tangata – Jaskinia Ludożerców), porodowe (Ana Haka Poreko Poki – Jaskinia gdzie rodzą się dzieci), jako miejsca kryjówek w czasie wojen lokalnych, a także jako cmentarze i prywatne grobowce. Niegdyś miejsca te wyposażone były w przedmioty użytkowe i ceremonialne (kościane groty, igły, narzędzie, naszyjniki, kamienne posążki, amulety i niezwykle cenne drewniane tabliczki z pismem rongo-rongo). W późniejszych czasach jaskinie zostały splądrowane przez tubylców, sprzedających wydobywane skarby przyjezdnym. Dzisiaj to dzięki zachowanym petroglifom, rysunkom naskalnym oraz szczątkom ludzkim, można odtworzyć funkcje i historię niektórych jaskiń. Tego zadania podjęła się polska ekspedycja naukowa, która w latach 2001-2008 przebadała i zinwentaryzowała 315 jaskiń o łącznej długości ok. 10 km. Tą jedyną tego typu wyprawą na Rapa Nui, kierował pod kątem naukowym Zdzisław Jan Ryn, lekarz psychiatra, profesor w Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i w AWF Kraków, członek elitarnego The Explorers Club, alpinista i pasjonat podróżnik. Jest on również autorem niniejszej wystawy, która swoją premierę miała w Muzeum UJ. Składają się na nią fotogramy ze zdjęciami ilustrującymi eksplorację jaskiń, grot, znalezisk archeologicznych i antropologicznych, posągów Moai oraz współczesnych mieszkańców Wyspy. Dopełnieniem wystawy są eksponaty etnograficzne (z prywatnych zbiorów prof. Zdzisława Ryna) związane ze zwyczajami i obrzędami tj. amulety, posążki (Tangata Manu – Człowiek Ptak, Moai kava – kava), symbole władzy (Ao, Reimiro, naszyjniki z piór i muszli), itp.