św. Jan Nepomucen – patron dobrej sławy

Na wystawie Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci – w gronie licznych rzeźb – zauważyć można niewielką wprawdzie figurkę, ale za to przedstawiającą świętego wielkiego formatu. Jest to postać św. Jana Nepomucena, wyrzeźbiona w drewnie, najprawdopodobniej w XIX w., wykonawca tej rzeźby pozostaje nieznany.

Jan Nepomucen, a właściwie Jan z Pomuk (dzisiejsze miasto Nepomuk, w pd.-zach. Czechach), po ukończeniu szkoły został klerykiem i notariuszem w praskiej kurii biskupiej, w 1380 r. otrzymał święcenia kapłańskie, a po ukończeniu studiów prawa na uniwersytecie praskim (1381 r.) i teologii w Padwie (1382-1387) został mianowany na kanonika – proboszcza kościoła śś. Piotr i Pawła na Wyszehradzie. Niedługo później został wikariuszem generalnym arcybiskupstwa praskiego, tym samym stając się pierwszą osobą w arcybiskupstwie praskim po arcybiskupie.

Nieznana jest przyczyna,  z powodu której w 1393 roku, król czeski Wacław IV Luksemburski rozkazał uwięzić, a następnie zabić Jana Nepomucena. Według „Kroniki” Tomasza Ebendorfera z Haselbach z 1450 r. Jan zginął, ponieważ odmówił ujawnienia tajemnicy spowiedzi małżonki królewskiej – królowej Zofii Bawarskiej. Według innej wersji, powodem niełaski było niezgodne z wolą króla zatwierdzenie opata dla klasztoru w Kladrubach. Jan Nepomucen został poddany torturom (w tym obcięciu języka), a następnie związany i wrzucony z mostu w wody Wełtawy (legenda mówi o pojawieniu się na wodzie kręgu pięciu gwiazd, które wskazały ciało poszukującym). Szczątki świętego spoczywają w srebrnym relikwiarzu w katedrze św. Wita ma Hradczanach w Pradze. Po jego śmierci w Pradze i niemal w całym kraju rozwinął się kult tego męczennika.

Św. Jan Nepomucen uważany jest za patrona spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy. Miał chronić przed wzburzoną wodą i powodziami, stąd jego pomniki ustawiane były często przy mostach i nad wodą. Występują one w wielu postaciach: od wyrafinowanych barokowych rzeźb do ludowych świątków. Te ostatnie, charakterystyczne dla terenów Polski i Litwy, można często spotkać w kapliczkach przy mostach, brodach, lub na rozstajach dróg. Najsłynniejsza figura Jana Nepomucena znajduje się na moście Karola w Pradze, z którego święty miał zostać zrzucony. Wędrując po okolicach Rzeszowa w wielu miejscowościach zobaczyć można okazałe, kamienne rzeźby przedstawiające tego świętego (np. w kierunku zachodnim – Świlcza, Trzciana, Dąbrowa, Klęczany, Będziemyśl, Sielec, Sędziszów Młp.). W Polsce były one najpopularniejszymi figurami umieszczanymi w kapliczkach. Niestety, często były wykradane, aby trafić do antykwariatów czy prywatnych kolekcji.

Większość rzeźb wzorowana jest na figurze wykonanej w brązie, która stanęła na praskim moście Karola w roku 1683. Autorem drewnianego modelu tej rzeźby jest Jan Brokoff. Przedstawia ona świętego z gwiezdną aureolą, z palmą męczeńską i krucyfiksem w dłoni (można spotkać też przedstawienia Jana Nepomucena z palcem na ustach lub z książką).

Rzeźba wyeksponowana na naszej wystawie pierwotnie znajdowała się w kapliczce usytuowanej na terenie wsi Widełka (gm. Kolbuszowa), skąd przejęta została do Muzeum w Łańcucie. Do zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie rzeźba ta przekazana została w 1954 r.

Wystawę „Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci” będzie można zwiedzać jeszcze tylko do końca maja. Zapraszamy!