"Wota i wizerunki maryjne"

Wystawa czasowa czynna od 11. 09. do 28.02. 2017 roku.

W Polsce we wszystkich sławniejszych ośrodkach odpustowych rozwijał się Kult Maryjny. Jego podstawą były cudowne obrazy i figury. Na Ziemi Rzeszowskiej najbardziej znane są Matka Boska Rzeszowska i Leżajska. Wśród innych wymienia się:

Dzikowską (w Tarnobrzegu), Pocieszenia (w Krzemienicy), Płomienną (w Brzozowie), Przeworską (w Przeworsku), Starowieyską (w Starej Wsi), Borecką (w Borku Starym), Kołaczycką (w Kołaczycach), Kobylańską (w Kobylance), Pacławską (w Kalwarii Pacławskiej) oraz  obraz Cudownej Matki Boskiej w Hyżnem. Z każdym z tych miejsc związana jest legenda, która odnosi się do cudownego zdarzenia lub historii danego sanktuarium.

Ogromne zasługi w pojawieniu się i rozwoju tych miejsc miały zgromadzenia zakonne, szczególnie Bernardynów. Podlegają im min. Sanktuaria w Rzeszowie i Leżajsku. W Tarnobrzegu i Borku Starym opiekują się nimi  Dominikanie, a w  Tarnowcu, Brzostku, Kobylance i Kołaczycach – Benedyktyni. Prawdopodobnie  poprzez zgromadzenia zakonne upowszechnił się w Polsce zwyczaj składania symbolicznych ofiar wotywnych, potwierdzony źródłowo od XIV w.

WOTA były i są nadal widomym łącznikiem między cudownym wizerunkiem Matki Boskiej a jej czcicielami. Składano je w sanktuariach dla uproszenia łask lub jako podziękowania za wysłuchane prośby. Stanowią one materialny znak – dowód kultu, jaki w świętym miejscu odbiera Matka Boża. Tak o nich pisał Jacek Olędzki:

„Wotum proszalne, czy też ślubowane, prowokuje zdarzenie, które nazywam mirakularnym. Wotum dziękczynne takież zdarzenie tylko dokumentuje, choć nieraz ukrywa też intencje tożsame z tą charakterystyczną dla wotum proszalnego. W pierwszym przypadku wotum jest wizualną informacją (...) o charakterze prośby - modlitwy. Natomiast w przypadku drugim dominuje podzięka, nieodłączny składnik istnienia, rodzaj zachwytu, jak wiadomo, szczególnego stanu ludzkiej egzystencji"

Często najokazalszym wotum jest sam budynek sanktuarium. W Rzeszowie jest to kościół i klasztor fundacji Mikołaja Spytka Ligęzy oraz ołtarz w kaplicy Matki Boskiej, ufundowany przez Jerzego Lubomirskiego z okazji uroczystości koronacyjnych w 1763 roku. Szczególnymi wotami są korony i suknie przyozdabiające święte wizerunki oraz kielichy wotywne, monstrancje i szaty liturgiczne.

Pielgrzymi zmierzający do sanktuariów ofiarowali Matce Bożej liczne wota. Tradycja ich składania jest silnie zakorzeniona w kulturze chrześcijańskiej. W Polsce wielką popularnością cieszyły się wota srebrne w postaci blaszek i plakietek. Już w XVI w. składano je na Jasnej Górze – najbardziej znanym ośrodku kultu Maryjnego. Metalowe plakietki wotywne były, zwłaszcza w miejskich ośrodkach pątniczych, dziełami rzemieślników cechowych. Te najstarsze formy wotów osobistych, wykonywane były z dobrej jakości srebra i miały bogatą ikonografię. Często występowały w postaci serca lub w formie części ludzkiego ciała. W swojej charakterystycznej wypowiedzi zbliżały się do modlitwy, stanowiły formę ofiary wybitnie symbolicznej. Dzisiaj wota przedstawiają dużą wartość, zarówno jako świadectwa szczerej wiary, jak i interesujące dzieła sztuki rzemieślniczej.