Drzeworyt
Drzeworyt to jedna z najstarszych technik graficznych, polegająca na wycinaniu w drewnie rysunków. To również nazwa służąca do określenia odbitek uzyskanych za pomocą tej techniki.
Podstawowym na którym wycinano rysunki były kawałki drewna ( klocki lub deseczki ) najczęściej z jabłoni czy gruszy, rzadziej olchy i lipy. Na klocku drzeworytniczym wyrysowywało się pożądany wzór, a potem przy pomocy cienkiego nożyka lub półokrągłego dłuta wycinało się te miejsca, które nie miały być odbite w druku. Właściwy rysunek pozostawał na podwyższeniu i po nałożeniu farby można było go przenosić na papier jak wzór z pieczęci. Należy tutaj dodać, iż proces rzezania drzeworytu wymagał dużej precyzji by nie zniszczyć rysunku. O ile jeszcze wycięcie drewna znajdującego się obok nakreślonych linii, czyli tej części drzeworytu, która nie była pokryta rysunkiem ( technika tzw. czarnej kreski) może się wydawać zadaniem nie tak trudnym, to wyżłobienie na klocku narysowanego rysunku a nie tła ( technika tzw. białej kreski) wymagało od twórcy dużej zręczności i dokładności.
Jeden klocek pozwalał na uzyskanie bardzo dużej ilości drzeworytniczych odbitek. Już w poł. XV w. rozwinął się zawód drzeworytnika - rzemieślnika ( wycinacza form ), który odtwarzał w drewnie rysunek wykonany przez artystę, a obok monogramu autora rysunku umieszczał swój znak lub inicjał.
Ze względu na oszczędność materiału pojawiły sie klocki drzeworytnicze dwustronnie żłobione. Niektóre większe drzeworyty odbijane bywały z kilku klocków.
Odbitki wykonywano na tanim, gruboziarnistym, szarosinym czy żółtawym papierze, używając farby zrobionej prostym sposobem z sadzy i pokostu. Oprócz jednobarwych odbitek graficznych istniały również kolorowe, a tym samym - droższe. Do malowania graficy używali najtańszych farb wodnych, często z dodatkiem oleju lnianego lub białka. Wśród kolorów dużym powodzeniem cieszyły sie zestawy czerwieni i żółci, błękitu, granatu, karminu, różu, fioletu. Czasem dla zapewnienia większej atrakcyjności odbitki drzeworytniczej podklejano ją na szybie, udekorowanej ręcznie ornamentami, zazwyczaj kwiatowymi.
Rozwój drzeworytnictwa w Polsce datuje się na drugą połowę XVIII w. i początek XIX dewocyjne. Pogłębiające się działania kontrreformacyjne sprawiły, iż wieś pogrążyła się w coraz większym religianctwie, stając się bardzo chłonnym rynkiem dla wszelkich dewocjonalii. Drzeworytnicy wykorzystywali tą sytuację i produkowali obrazy o tematyce religijnej, którymi potem masowo handlowali na targach i odpustach, zwłaszcza w miejscach słynących z cudów. Centra drzeworytnictwa ludowego powstawały w oparciu o duże ośrodki pątnicze jak Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska czy Leżajsk. Istnieje wiele reprodukcji znanych obrazów takich jak: obrazy Matki Boskiej Częstochowskiej, Leżajskiej, Turskiej Chrystusa z Kobylanki. Grafika ludowa stworzyła także bogatą kolekcję obrazów przedstawiających świętych patronów, z których orędownictwem łączono różnorodne korzyści. Wizerunki świętych, jak powszechnie wierzono, chroniły domowników, ich gospodarstw, zwierząt i zbiorów. Umieszczano je więc wewnątrz wiek skrzyń posagowych czy nad żłobami zwierząt.
Drzeworyty stanowiły również elementem dekoracyjny. Głównym motywem ornamentyki drzeworytniczej były kompozycje roślinne. Wśród obrazów o tematyce świeckiej istniały drzeworyty takie jak: Lament różnego stanu ludzi nad umarłym creditem, konny portret Kościuszki z napisem słowackim, żołnierze w XIX - wiecznych mundurach. Znany był również z doskonalej kopii Jana Hryńkowskiego drzeworyt, przedstawiający Janosika przyjmującego do swej hordy nowego towarzysza.
Drzeworyt ludowy zaginął w poł. XIX w. Jego rozwój zahamowały obrazy dewocyjne pochodzenia fabrycznego.
Źródło:
1. Krzysztofowicz S., O sztuce ludowej w Polsce, Warszawa 1972.
2. Reinfuss R., Świderski J., Sztuka ludowa w Polsce, Kraków 1960.
3. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. K. Kubalskiej- Sulkiewicz, Warszawa 1996.
4. Winzer F., Słownik sztuk pięknych, Katowice 2000.
Drzeworyty ze zbiorów Naszego Muzeum:
Trójca Święta & Ecce Homo, klocek drzeworytniczy dwustronny, Rzeszów, drukarnia J. Pelara, 1831r.
Św. Piotr & Św. Paweł, klocek drzeworytniczy dwustronny, Wola Zarczycka, I poł. XIX w.
Św. Kazimierz, klocek drzeworytniczy jednostronny, Rzeszów, drukarnia J. Pelara, 1801- 1900.
Matka Boska Leżajska, klocek drzeworytniczy jednostronny, Wierzawice, 1819 r.
