Korale

Najczęściej noszonym rodzajem biżuterii na terenach dzisiejszego województwa podkarpackiego były sznury korali. Przejęte z kultury szlacheckiej i mieszczańskiej najpopularniejsze stały się w modzie ludowej w XIX i na początku XX w. Najcenniejsze były korale z korala prawdziwego (corallium rubum).  Niewiasty, których nie było na nie stać, kupowały imitacje (znane od 2 poł. XIX w.) z masy prasowanego korala, szkła, porcelany i kauczuku, mieszaniny gumy i gipsu oraz innych mas plastycznych. Najdroższe były paciorki z korala o kształcie kulistym, następnie owalne, a najtańsze - drobne, w kształcie walca - tzw. sieczka.

Kobiety nosiły od trzech do sześciu sznurów, zwykle nieparzystą ilość, najkrótszy przy szyi, najdłuższy najniżej. Największe paciorki umieszczano  po środku sznura. Od niego na boki układano pozostałe w kolejności malejącej. Korale nawlekano na grube lniane nici lub czasem na struny skrzypcowe. Nici zaś mocowano na metalowych kółkach lub ozdobnych klamerkach, te zaś związywane były na karku za pomocą tasiemki.

Największe paciorki zdobiono niekiedy metalowymi okuwkami.  W okolicach Rzeszowa pośrodku najniższego sznura noszono krzyżyk równoramienny. Mógł on być złoty, mosiężny (posrebrzany), pozłacany, z pakfongu (stopu niklu, miedzi i cynku) lub rzadko złoty; odlewany lub wycinany z blaszki.  W stroju łańcuckim i rzeszowskim ozdobą najdłuższego sznura bywały medaliony zrobione z monet. W stroju łańcuckim noszono również bozie, czyli medaliki. W Grodzisku między paciorkami nawlekano kwadraciki czerwonego sukna.

Korale noszono do stroju odświętnego poza adwentem, postem i okresem żałoby. Uważano, iż koral prawdziwy ma moc magiczną, chroni przeciw urokom, chorobom i różnym dolegliwościom. Wierzono, że gdy korale bledną, to oznaka, że osoba, która je nosi jest chora. Gdy kolor wracał koralom, chory powracał do zdrowia. Liczba  noszonych sznurów korali, wielkość paciorków i gatunek tworzywa świadczył o zamożności i pozycji społecznej niewiasty. Trzy sznury korali prawdziwych warte były cztery lub pięć krów, lub też morgę ziemi!

Bibliografia:

Kotula Franciszek:

1951, Strój rzeszowski, [w:] Atlas Polskich Strojów Ludowych cz. V, z. 13, Lublin;

1955, Strój Łańcucki, [w:] Atlas Polskich Strojów Ludowych cz. V, z. 5, Wrocław;

Piskorz-Branekowa Elżbieta:

2008, Biżuteria ludowa w Polsce, Warszawa

Judyta Sos:

2010, Ubiory ludowe w Rzeszowskiem (płyta CD), Rzeszów.