Strój rzeszowski - obuwie
Pierwszym obuwiem, noszonym do stroju rzeszowskiego były buty zwane "chodakami". Były one niezgrabne, posiadały cholewy i były robione na jednym kopycie na obie nogi, czyli but prawy i lewy były takie same.
W XIX w. mężczyźni nosili tzw. "buty węgierskie" z szarego juchtu*. Były one szerokie, tak aby można je było wypchać słomą w razie zimna. Miały one cholewę wysoką ponad kolano, którą wywijano. Wysoki obcas podbijano blaszkami za pomocą trzech gwoździ. "Buty węgierskie" szyto z dwóch płatów skóry – przedniego, który był dłuższy i tylnego. Z przedniego kawałka skóry robiono zarówno przyszwę* jak i cholewę.
Dużo bardziej eleganckie, noszone od święta, były "buty polskie". Były one zgrabniejsze, szyte z dwóch fragmentów skóry, z których jeden tworzył przyszwę, a drugi cholewę, zszywaną z tyłu. "Buty polskie" mogły być zasuwane (miękka skóra dolnej części cholewy opadała na przyszwę) lub karbowane (dolną część cholewy układano na mokro za pomocą podgrzanych kleszczy w karby). Buty te ozdabiano zszywając cholewy dekoracyjną stebnówką*, a w napiętki wbijano ozdobne huncwoty*. Kawalerzy, którzy chcieli zaimponować kolegom zamawiali buty z wszytym kawałkiem skóry, który skrzypiał podczas chodzenia.
W XX w. pod wpływem miejskim, pojawiły się męskie trzewice, czyli buty zrobione z jednego kawałka skóry zszytego z tyłu, które z przodu były sznurowane.
Kobiety do pracy zakładały stare znoszone buty, które nazywano "chodakami". Od święta natomiast buty z holewą spuszczaną lub karbowaną, podobnie do męskich lecz z niższą cholewą. Wysokie obcasy podbijano metalowymi podkówkami, a napiętki ozdabiano mosiężnymi gwoździkami. "Buty karbowane" miały zazwyczaj od 4 do 6 karbów, a im było ich więcej, tym właścicielka uważana była za bogatszą. Po zdjęciu butów karby układano, a buty związywano aby nie straciły kantów. W pierwszym dziesięcioleciu XX w. zaczęto nosić czarne sznurowane trzewiki z wysoką cholewą.
Wybrane pojęcia:
jucht - wyprawiona skóra bydlęca
przyszwa - część cholewy buta przyszyta do podeszwy, zakrywająca stopę
stebnówka - ścieg hafciarski, rodzaj ściegu za igłą, który wykonuje się od strony prawej do lewej wkłuwając igłę w miejscu, gdzie kończy się poprzedni ścieg, lub w pewnej odległości od niego
huncwoty - trójkątne guzy z twardej skóry wbijane za pomocą mosiężnych gwoździków w napiętki butów; spełniały funkcję dekoracyjną i praktyczną - ułatwiały ściąganie butów za pomocą urządzenia zwanego ''psem”
Bibliografia:
Kotula Franciszek:
1951, Strój rzeszowski, [w:] Atlas Polskich Strojów Ludowych cz. V, z. 13, Lublin;
Piskorz-Branekowa Elżbieta:
2006 , Polskie stroje ludowe, cz. 1, Warszawa;
2007, Polskie stroje ludowe, cz. 2, Warszawa;
Judyta Sos:
2010, Ubiory ludowe w Rzeszowskiem (płyta CD), Rzeszów.
