Szczypce do wypieku opłatka

Opłatek to ważny element tradycji Kościoła Rzymskokatolickiego. Choć w historii Kościoła zwyczaj dzielenia się chlebem pochodzi jeszcze z pierwszych wieków chrześcijaństwa, to przaśny (niekwaszony) opłatek, przypominający w formie ten dzisiejszy, pojawił się dopiero w X w. w benedyktyńskim opactwie w Cluny we Francji.

Na ziemiach Rzeczpospolitej opłatek zaczął pojawiać się przy okazji Świąt Bożego Narodzenia od końca XVIII w., kiedy to katolicka szlachta zaczęła się nim łamać wraz z bliskimi. Opłatek co najmniej od XIX i do początku XX w. był także wykorzystywany do wytwarzania ozdób świątecznych. Co ciekawe był to zwyczaj odnotowany jedynie na ziemiach polskich.

Z opłatkiem związanych było także szereg wierzeń o charakterze magicznym. Uważano, że zarówno łamanie się opłatkiem, jak i sama jego obecność w domu, zapewnia domownikom zgodę, miłość, harmonię i szacunek do siebie nawzajem. Znane są także zapiski o tym, iż gospodarze wrzucali opłatki do studni, by w ten sposób oczyścić wodę. Po wigilijnej wieczerzy opłatkiem były obdarowywane gospodarskie zwierzęta na pamiątkę ich obecności przy narodzinach Jezusa.

Współcześnie opłatek jest nadal wykorzystywany w Kościele Rzymskokatolickim jako komunikant przemieniający się w myśl dogmatów wiary w prawdziwe ciało Jezusa Chrystusa. Jest on także nieustannie obecny w obrzędowości związanej z Świętem Bożego Narodzenia, kiedy to zebrani wokół stołu uczestnicy wieczerzy wigilijnej łamią się nim składając sobie wzajemne życzenia.

Wypiekany był dawniej przez organistów. W przeszłości do wypieku opłatka używano specjalnych szczypiec – kleszczy zwanych ż e l a z k a m i. Wytwarzali je rzemieślnicy – ż e l a z o r y t n i c y. Ciasto wymieszane z mąki i wody wlewano do żelazek, które na chwilę wkładano do ognia. Najczęściej matryce do wypieku opłatka miała charakter artystycznego ornamentu pochodzącego spod rąk wspomnianego żelazorytnika.

Na kleszczach do wypieku opłatka z naszych zbiorów widnieją cztery matryce. Na dwóch większych znajdują się: przedstawienie wyobrażenia ukrzyżowania Jezusa Chrystusa oraz chrystogram – monogram IHS z krzyżem (skrót greckiego odpowiednika imienia Jezus – IHSOUS, który to monogram według legend miał ujrzeć we śnie cesarz Konstantyn Wielki) – będącego symbolem Jezusa Chrystusa w kulturze zachodniochrześcijańskiej. Pod samym monogramem widnieją trzy gwoździe, którymi Syn Boży został ukrzyżowany. Na dwóch mniejszych matrycach znajdują się: symbol serca Jezusa oraz kielich z hostią.