Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej- Boże Ciało

„Jaki dzień jest w Boże Ciało, takich dni potem niemało” (staropolskie przysłowie)

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, potocznie zwana Bożym Ciałem, w Polsce obchodzona jest w czwartek po Uroczystości Trójcy Świętej¹. Jest to święto ruchome, wypadające zawsze 60 dni po Świętach Wielkiej Nocy (najwcześniej 21 maja, a najpóźniej 23 czerwca). Wierni Kościoła Katolickiego szczególnie wspominają Ostatnią Wieczerzę i Przeistoczenie chleba i wina w Ciało i Krew Jezusa Chrystusa. Dzień ten ma charakter radosny i dziękczynny. W Polsce obchody Uroczystości wiążą się z procesją z Najświętszym Sakramentem, która zatrzymuje się kolejno przy czterech ołtarzach (ustawionych pod gołym niebem specjalnie na tę okazję), przy których czytane są wersy czterech Ewangelii. Procesja wyrusza z każdej parafii, w niektórych miejscowościach część mieszkańców ubiera się w tradycyjne stroje ludowe. Obecnie procesji często towarzyszy orkiestra dęta.

W obrzędowości Bożego Ciała powtarza się wiele elementów Zielonych Świątek. Dominują w niej symbole roślinne: zioła i zielone gałęzie.
Ołtarze dekorowane są zielonymi gałęziami, które po procesji są obłamywane przez osoby kontynuujące dawną tradycję. Niegdyś uważano, że gałązki te zatknięte w pole, chronią przed gradobiciem. W niektórych miejscowościach odłamaną brzezinę z ołtarzy wbijano w rzędy kapusty, żeby nie niszczyły jej gąsienice. Jak pisał Oskar Kolberg:„We czwartek oktabny (oktawę Bożego Ciała) po nieszporach rzucają się w kościołach tłumy ludzi na ołtarze przystrojone w gałązki lipowe, dębowe, brzozowe i z innych drzewin, poświęcone poprzednio przez kapłana, rozdzierają je pomiędzy siebie i w pola swoje wtykają, zwłaszcza zaś w zagony z kapustą albo z jęczmieniem i orkiszem, aby je w ten sposób uchronić od kruczków, które niszczą je rade. Łamią też gospodarze w „piątek oktabny” (w pierwszy piątek po oktawie Bożego Ciała), ale przed „wschodem słońca”, gałązki „olszowe” i w zasiane wtykają je pola, aby im plenność sprowadzić, a od chorób i zarazy je ocalić”²

Powszechnie uważano, że przez cały czas trwania Oktawy Bożego Ciała, czarownice próbują wyrządzać ludziom szkody ze zdwojoną siłą. Przez całą oktawę Bożego Ciała obowiązywał zakaz prania kijankami. Złamanie go w tym okresie mogło ściągnąć na całą wieś burzę i grady. Zakazy te miały zapewnić spokój demonom, we władaniu których pozostawała woda niezbędna do wegetacji. Hałas w pewnych okresach obrzędowych był środkiem odstraszającym duchy i demony, dlatego obawiano się ich zemsty.W ostatnim dniu Oktawy Bożego Ciała święcono wianki wite z ziół. Uważano, że poświęcenie wzmacnia leczniczą moc ziół, dlatego poszczególne rośliny z wianków wykorzystywano do leczenia (np. boże drzewko na ból uszu, rozchodnik na czyraki, czy koniczyna na gorączkę). Wianki przybijano na ścianach budynków (im ich więcej, tym bardziej skuteczne) wierząc, że chronią przed pożarem i piorunami. Ułożone w zbożu chroniły przed gryzoniami³.

¹Uroczystość tę ustanowił papież Jan XXII w 1317 r. W Polsce po raz pierwszy obchodzono ją w 1320 r. w diecezji krakowskiej. W 1420 r. na synodzie gnieźnieńskim uznano uroczystość za powszechną, obchodzoną we wszystkich kościołach w państwie.

² O. Kolberg „Tarnowskie-Rzeszowskie. Dzieła wszystkie”, t. 48, Wrocław-Poznań 1967, s.81

³A. Karczmarzewski „Ludowe obrzędy doroczne w Polsce południowo-wschodniej”, Rzeszów 2011, s.261-264