„Ad Memoriam” Krzysztof Ruszel

Przypominamy, że jedynie do niedzieli 11.02. zobaczyć można jeszcze naszą wystawę czasową „Ad Memoriam” Krzysztof Ruszel.

Od czasów studenckich, przez cały okres pracy naukowej, zainteresowania badawcze Ruszla były ściśle związane z regionem jego pochodzenia. Pasję do etnografii i regionalizmu rozbudził u niego Władysław Balicki, lekarz, społecznik i regionalista, z którym od czasów liceum wędrowali po okolicznych wsiach szukając starych przedmiotów. Na dorobek naukowy K. Ruszla składa się kilkadziesiąt publikacji. Do najważniejszych należą cztery samodzielne, książkowe opracowania: Studia nad kulturą ludową Puszczy Sandomierskiej (Rzeszów 1978); Sprawy chłopskie przed sądem dominialnym w Nienadowej w latach 1806-1843 (Przemyśl 1989); Lasowiacy. Materiały do monografii etnograficznej (Rzeszów 1994) oraz Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem (Rzeszów 2004). Za tę ostatnią publikację w 2005 r. został wyróżniony w prestiżowym Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla” – III nagrodą w kategorii „Dokonania z zakresu działalności naukowej”.

W ciągu 42 lat pracy w Muzeum uczestniczył, a później organizował wiele obozów naukowo-badawczych mających na celu dokumentację etnograficzną wybranego obszaru (budownictwo, obrzędowość i zwyczaje, sztukę, rzemiosło) na terenie regionu rzeszowskiego. W l. 1970-79 kierował 10 obozami naukowo-badawczymi na terenie wsi m. in. w powiecie ropczyckim (1971), łańcuckim i leżajskim (1973, 1974), Pogórza Strzyżowskiego (1978, 1979) oraz Błażowej i okolic (1976, 1977). W obozach uczestniczyli głównie studenci z Politechniki Krakowskiej, UMCS w Lublinie i UAM w Poznaniu. Badania w terenie podczas tych inicjatyw prowadzili również uznani specjaliści w dziedzinie etnografii.

Pierwszym obozem naukowo- badawczym zorganizowanym przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, w którym uczestniczył jeszcze będąc studentem był obóz w Zarzeczu (1965). Kolejnym, w którym brał udział był obóz w Borowej (1967). W Archiwum Materiałów Terenowych przechowywane są przygotowane przez niego sprawozdania zawierające informacje dotyczące: rybołówstwa w pow. mieleckim (podczas których przebadano miejscowości: Borowa, Gawłuszowice, Gliny Małe, Jaślany, Kliszów, Rzędzianowice), flisactwa (Borowa, Chrząstów, Rzędzianowice, Sadkowa Góra), budownictwa (Czajkowa, Chrząstów, Grochowe, Jaślany, Kliszów, Ostrówek, Sadkowa Góra, Trzciana, Tuszów Narodowy, Złotniki) oraz toponimii (Chrząstów, Czajkowa, Gawłuszowice, Gliny Wielkie, Grochowe, Jaślany, Kliszów, Ostrówek, Rzędzianowice, Trzcianę, Tuszów, Złotniki).

Ruszel w Archiwum pozostawił również trzy teczki dotyczące jego badań penetracyjnych. W 1967 r. badał zagadnienia dotyczące rybołówstwa (w miejscowościach Bieliniec, Bieliny (pow. Nisko), Gliny Małe (pow. Mielec), Korabina (pow. Kolbuszowa)) oraz rolnictwa, rodzajów pożywienia, narzędzi rolniczych, technik wytwarzania woskowych świec, zwyczajów dorocznych w Żołyni (pow. Łańcut) i Górnie (pow. Kolbuszowa).

W roku następnym prowadził badania penetracyjne mające na celu stwierdzenie występowania zwyczaju straży grobowych – „Turków” w miejscowościach Nowosielce, Gniewczyna (pow. Przeworsk), Sieniawa, Gorzyce, Majdan Sieniawski (pow. Jarosław), Nienadówka, Sokołów, Trzeboś, Raniżów, Dzikowiec (pow. Kolbuszowa), Jeżowe (pow. Nisko), Kopki, Sarzyna, Leżajsk, Grodzisko (pow. Leżajsk). W tym samym roku prowadził również badania nad kultura materialną ze szczególnym uwzględnieniem budownictwa wsi z okolic Rzeszowa.

W l. 1968-70 objął asystenturę w KES UJ więc badania nad „Turkami” kontynuował dopiero w 1971 r. badając miejscowości takie jak Wola Rzeczycka, czy Radomyśl nad Sanem. W tym samym roku zajmował się również zagadnieniem stolarstwa w Żołyni oraz budownictwa w Biedaczowie i Żołyni.

W 1972 r. jako kierownik działu Etnograficznego Muzeum Okręgowego w Rzeszowie zorganizował przeprowadzenie na terenie ośrodka garncarskiego w Medyni Głogowskiej ankiet, które zostały uzupełnione i uaktualnione poprzez wywiady w 1974 r. Z tego okresu pochodzi również film jego autorstwa „Ośrodek garncarski w Medyni i Zalesiu” nakręcony w 1993 r. Na interesującym nas terenie pod jego kierunkiem zorganizowano również obóz w Julinie w 1974 r. podczas którego prowadzono  badania w Woli Zarczyckiej, Brzózie Stadnickiej, Brzózie Królewskiej i Kątach Rakszawskich.

Nie ulega jednak wątpliwości, że Krzysztof Ruszel w Archiwum pozostawił po sobie najwięcej materiału fotograficznego, na który składa się około 2500 zdjęć pochodzących z interesującego nas terenu. Archiwalia te doskonale obrazuje też dwa główne obszary jego zainteresowań badawczych.

Na początkowym etapie zdecydowanie najbardziej zainteresowany był budownictwem oraz rzemiosłem. Z 1967 r. pochodzą zdjęcia z okolic Kolbuszowej, czy przysiółka Dołęga- Górno k. Sokołowa gdzie fotografował narzędzia rolnicze i resztki młyna wodnego. Z tego samego roku pochodzą zdjęcia wykonane podczas obozu w Borowej, na których uwiecznił budownictwo, rybołówstwo i krajobraz wsi.

W 1967 r. dokumentował również rybołówstwo w okolicach Ulanowa i Bielińca (pow. Nisko). Z 1971 r. pochodzą zdjęcia z Zagorzyc przedstawiające budownictwo, wyposażenie wnętrz, krajobraz wsi, a z 1972 r. te dotyczące garncarstwa. W 1974 fotografował budownictwo, małą architekturę oraz krajobraz wsi takich jak Brzóza Stadnicka, Baranów Sandomierski, Sudoły, Brzóza Królewska, Kąty Rakszawskie, Wydrze, Rakszawa, Cmolas, Wola Zarczycka. Z 1978 r. pochodzi dokumentacja zagrody Sudołów powstałej w XVIII w. w jej ostatnim okresie istnienia oraz budownictwa okolic Kolbuszowej. Jak widać dokumentacja fotograficzna pozostawiona przez Ruszla jest tożsama z tą archiwalną.

W latach 90. koncentrował się głownie na paradach „Turków” organizowanych w Grodzisku Górnym. Wykonał podczas nich wiele fotografii i nakręcił dwa filmy w 1995 i 1996 r. Z 2002 r. pozostawił również dokumentacje „Turków” z Dzikowca.

Dzięki tym działaniom powstała obszerna dokumentacja naukowa wielu przejawów kultury, odznaczająca się dużymi walorami poznawczymi, przechowywana obecnie w Archiwum Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie. Ponad to ww. działania były okazją do pozyskiwania zabytków ruchomych wzbogacających kolekcję muzealną. W l. 1970-2009 kiedy pełnił funkcję kierownika Działu Etnograficznego oraz Muzeum Etnograficznego zbiór eksponatów muzealnych powiększył się o ok. 6,5 tys. obiektów.

Oprócz zorganizowanych obozów naukowo-badawczych, indywidualnie pracował w terenie, dokumentując a później opracowując zjawiska szczególnie go interesujące. W zbiorach Archiwum Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie pozostawił obszerną dokumentację charakterystycznej dla regionu tradycji Turków wielkanocnych, którą latami skrupulatnie badał.